Эрхэм хүндэт ардын багш танаа
Монголын багш нарын 44 дэх ойн баярын мэндийг хүргэхийг ялдамд таны номын ариун үйлс тань улам улам бадарч, гэгээн бүхнээр цэнэглэгдэхийг хүсэн ерөөе!
Albert Einstein 1979 USSR Stamp.jpg
Харьцангуйн тусгай онол нь 1905 онд Альберт Эйнштейн өөрийн "Хөдөлж буй биеийн электродинамикт" ажилдаа дэвшүүлсэн инерциал тооллын систем дэхь хэмжилтийн тухай физик онол юм[1]. Энэ нь Галилейн харьцангуй зарчмын өргөтгөл бөгөөд тодруулбал механикаас эхлэн цахилгаан соронзонг оруулаад бүхий л физикийн хуулиудад бүх шулуун жигд хөдөлгөөн нь харьцангуй, өөрөөр хэлбэл абсолют буюу сайтар тодорхойлогдсон тайван төлөв гэж байдаггүй гэж сургадаг.
Цаашилбал Эйнштейн дан ганц харьцангуйн зарчмыг өргөтгөөд зогсохгүй нэгэн шинэ тулгуур зарчмыг (постулат) физикт оруулсан. Энэ хоёр дахь постулат нь бүх ажиглагчийн хувьд тэдгээрийн шулуун жигд хөдөлгөөнөөс үл хамааран гэрлийн хурдны тоон хэмжээ адил байна гэсэн постулат юм. [2]
Энэхүү онол нь нийтлэг төсөөлөлтэй зөрчилдсөн олон гайхамшигт үр дагаваруудыг авчирсан бөгөөд эдгээр нь бүгд туршилтаар нарийн батлагдсан юм. Харьцангуйн тусгай онолд уртын болон хугацааны интервалын хэмжилт нь ажиглагчийн хөдөлгөөнөөс хамаардаг гэдгээс улбаалан цаг хугацаа болон орон зайг нь өөрөөр харах боломжтой гэдэгээр Ньютоны абсолют орон зай болон цаг хугацааны ойлголтыг няцаасан юм. Энэ нь улмаар масс ба энергийн эквивалентийн томъёогоор (E = mc2, энд c нь вакуум дахь гэрлийн хурд) дамжуулан матери болон энерги нь хоорондоо эквивалент чанартай болохыг харуулдаг. Гэрлийн хурдтай харьцуулахад маш бага хурдтай үед харьцангуйн тусгай онол нь Ньютоны механиктай таардаг.
Онолыг "тусгай" гэж нэрлэсэн учир нь энэ онол нь харьцангуйн зарчмыг зөвхөн инерциал тооллын системүүдийн хувьд тунхагласанд байдаг. Эйнштейн дээрхи зарчмыг дурын тооллын системд оруулж өгсөн харьцангуйн ерөнхий онолыг мөн боловсруулсан юм. Энэ онолд гравитацын нөлөөллийг тооцсон байдаг. Гэхдээ ерөнхий онолд гравитацыг тайлбарладаггүй бөгөөд харин хурдатгалыг тайлбарласан байдаг.
Харьцангуйн тусгай онол нь тухайлбал бидний өдөр тутмын амьдрал дээр абсолют мэт төсөөлдөг цаг хугацааг харьцангуй ойлголт болгодог ч мөн бидний харьцангуй гэж бодож байсан зүйлсийг абсолют болгодог. Ялангуяа бие биетэйгээ харьцангуй хөдөлж буй ажиглагч нарын хувьд гэрлийн хурд тогтмол байдаг гэж тодорхойлдог. Харьцангуй онол нь c-г зөвхөн гэрэл хэмээх тодорхой үзэгдлийн хурд гэдэгийг харуулаад зогсохгүй бөгөөд чухамдаа энэ нь цаг хугацаа болон орон зай хоорондоо хэрхэн холбогддог тулгуур онцлог болохыг харуулдаг. Хамгийн гол нь харьцангуйн тусгай онол нь аливаа биет объект нь гэрлийн хурд хүртэл хурдсах боломжгүй гэж дүгнэдэг юм.
Үндэслэлүүд
Гол өгүүлэл: Харьцангуйн тусгай онолын үндэслэлүүд
* Нэгдүгээр үндэслэл - Харьцангуйн тусгай зарчим - Ямар ч инерциал тооллын системд бүх л физикийн хуулиуд адил байна. Өөрөөр хэлбэл ямар ч онцгой, өөр инерциал тооллын систем байдаггүй гэсэн үг.
* Хоёрдугаар үндэслэл - c-ийн тогтмол байх зарчим - Вакуум дахь гэрлийн хурд нь ертөнцийн тогтмол c бөгөөд гэрлийн хурд нь гэрэл үүсгэгчийн хөдөлгөөнөөс үл хамаарна.
Абсолют тооллын системийн үл оршихуй
Харьцангуйн зарчим ёсоор бол ямар ч хөдөлгөөнгүй тооллын систем гэж байдаггүй бөгөөд энэ зарчим нь Галилейн үеээс тоологдох ба Ньютоны физикт тусгалаа олсон байдаг. Гэсэн хэдий ч 19-р зууны сүүлээр цахилгаан соронзон долгион оршдог болох нь тогтоогдсон нь физикчидийг ертөнц эфир гэдэг бодисоор дүүрсэн гэсэн дүгнэлтийг дэвшүүлэхэд хүргэсэн. Энэ бодис нь тэдгээр долгионуудын зорчидог орчин болдог гэдэг байж. Эфирийг хурдны хэмжээг харьцуулан хэмжиж болох абсолют тооллын системд тооцож болно хэмээн үзэж байв. Өөрөөр хэлбэл эфир нь ертөнц дэхь цор ганц хөдөлгөөнгүй, бэхлэгдсэн зүйл гэсэн үг. Эфирийг зарим нэгэн гайхамшигт шинж чанаруудтай гэж үзэж байв. Тухайлбал эфир нь цахилгаан соронзон долгион тархах болон материтай долгион харилцан үйчлэх хангалттай харимхай бөгөөд түүгээр дамжин өнгөрөх биесэд ямар ч эсэргүүцэл үзүүлэхгүй гэх мэт. Микелсон-Морлигийн туршилтыг оруулан олон туршилтуудын үр дүн дэлхий нь эфиртэй харьцангуй үргэлж хөдөлгөөнгүй болохыг харуулж байсан бөгөөд үүнийг тайлбарлахад тун төвөгтэй байсан юм. Учир нь дэлхий нь нарыг тойрон эргэдэг билээ. Эйнштейний гоёмсог шийдэл нь харин эфир болон абсолюут тайван төлөвийн тухай ойлголтыг үл хэрэгсэхэд байсан юм. Харьцангуйн тусгай онолыг аливаа нэгэн тооллын системийг тусгайлан авч үзэлгүй харин нэгэн жигд шулуун хөдөлгөөнд оршиж буй аливаа тооллын системээс физикийн бүх л хуулиуд нь ижилхэн ажиглагдана хэмээн томъёолсон юм. Ялангуяа вакуум дахь гэрлийн хурдыг ямар ч өөр өөр (тогтмол) хурдтай олон тооллын системээс үргэлж c байна гэж хэмжинэ гэсэн дүгнэлт юм.
Үр дүнгүүд
Гол өгүүлэл: Харьцангуй тусгай онолын үр дүнгүүд
Эйнштейн хэлэхдээ харьцангуйн тусгай онолын үр дүнгүүд Лоренцын хувиргалтаас гарч ирдэг хэмээсэн байдаг.
Эдгээр хувиргалтуудын үр дүнд харьцангуйн тусгай онол нь харьцангуй хурд нь гэрлийн хурдтай харьцуулж болох үед ирхэд Ньютоны механикаас гарч болох үр дүнгүүдээс өөр физик үр дүнгүүдэд хүргэдэг.
А.вариант
1.Аль нь нэгж вэ?
А.Даралт Б.Онгоц В.Ажил Г.Ньютон
2.Биеийн туулсан замыг харгалзах хугацаанд харьцуулж ..... олдог.
А.Хурдыг Б.Замыг В.Хугацааг
3.Хөдөлгөөний хурд нь өөрчлөгдөхгүй хөдөлгөөнийг ..... хөдөлгөөн гэнэ.
А.Жигд Б.Хурдсах В.Удаашрах Г.Хувьсах
4.Хөдлөх эргэвч хүчийг ....
А.Хожихгүй Б.2 дахин хождог В.Алддаг
5.Даралтыг илэрхийлэх томьёог нэрлэнэ үү.
А.υ=S/t Б. P=F/S В. ρ=m/V Г.Аль нь ч биш
6.1Вт нэгжийн дэлгэрэнгүй утга аль вэ?
А.Ж/с Б.Ж/м В.1Ж*1с Г.Аль нь ч биш
7.Бие хөдлөхдөө гаргасан мөрийг юу гэдэг вэ?
А.Зам Б.Траектор В.Хурд Г.Хөдөлгөөн
8.Нэгж талбайд үйлчлэх хүчээр илэрхийлэгдэх хэмжигдэхүүнийг юу гэх вэ?
А.Нягт Б.Хүч В.Даралт Г.Чадал
9.1,5кН=…..H
А.1500Н Б.15Н В.0,15Н Г.15*103Н
10.Өвлийн улиралд цас орж хальтиргаа гулгаа үүсэхэд автомашины замаар элс ,давс ямар зорилгоор цацдаг вэ?
А.Цасыг хайлуулах Б.Осол гаргахаас сэргийлэх
В.Үрэлтийг ихэсгэх Г.Үрэлтийг багасгах
11.Бие чөлөөтэй унах үедээ тулгууртаа үйлчлэхээ болих үзэгдлийг .... гэнэ.
А.Биеийн жин Б.Гравитацийн хүч В.Жингүйдэл
12.Татах хүчний чигийн дагуу тэнхлэг нь шилжих боломжтой эргэвчийг ..... гэнэ.
А.Хөдлөх эргэвч Б.Үл хөдлөх эргэвч В.Хялбар механизм
13.Дараах хөдөлгөөнүүд аль нь хурдсах хөдөлгөөн бэ?
А. Чулууг эгц дээш шидэх Б.өндрөөс бие унах В.савлуур дээр тоглох
14.Даралтын нэгж аль вэ?
А.Жоуль Б.Ватт В.Ньютон Г.Паскаль
15.Тоосгыг элсэн дээр хэвтээгээр байрлуулбал түүнд учруулах даралт ямар байх вэ?
А.их Б. бага В.жигд
16.Биеийн массыг юугаар хэмждэг вэ?
А.Динанометр Б.Шугам В.Дэнс Г.Термометр
17.Дараах томьёог гүйцээ. P= g h
А. m Б. V В. К Г.ρ
18.Хүч үйлчлэхээ болиход бие анхныхаа хэлбэрт орохыг ..............деформаци гэнэ.
А.харимхай Б.харимхай биш В.мэдэхгүй.
19. 36км/ц-ийг м/с-д шилжүүл
А. 10м/с Б. 3,6м/с В. 600м/с
20.Аль нь даралтын томъёо вэ?
А.P=S/F Б. P=F/S В.P=F*S
21.Оноож бич.
1.Чадал а.N
2.Ажил б. F
3.Масс в. A
4.Хүч г. P
5.Даралт д. m
22.Дараах тэмдэглэгээ зөв үү? F=70H
А.Зөв Б.Буруу В.Мэдэхгүй
23.200гр масстай биеийн жинг ол.
А.20Н Б.0,2Н В.2Н Г.Зөв хариу алга
24.Агаарт үнэртэй ус тархав.Энэ ямар үзэгдэл вэ?
А.Уурших Б.Гравитацийн В.Диффузи Г.Энэ үзэгдэл биш
25. 30км/ц-ийг утгачилж тайлбарла.
А. 1цагт 30км зам туулна Б. 30цагт 30км зам туулна. В. 30цагт 1км замыг туулна
26.Физикт биесийн харилцан үйлчлэлийн их багын хэмжээг ..... гэсэн хэмжигдэхүүнээр илэрхийлнэ.
27.Хөшүүргийн тулах цэгээс хүчний үйлчлэх шулуун хүртэлх зайг ..... гэнэ.
28.Үрэлтийн хүч нь хөдөлгөөнийг ...... эрмэлзлэлтэй байдаг.
29.Хүснэгтийн дутууг нөх.
Хүч F1 Мөр l1 Хүч F2 Мөр l2
30H 18м ? 2м
30.График ашиглан биеийн 5 секундэд явсан замыг ол.
Физик VIII анги
В. вариант
1.Аль нь физик хэмжигдэхүүн бэ?
А.Метр Б.Эргэвч В.Ньютон Г.Хүч
2.Биеийн хөдөлгөөн саарч байвал ..... хөдөлгөөн гэнэ.
А.Жигд Б.Хурдсах В.Удаашрах Г.Хувьсах
3.Биеийн байрлал өөр биетэй харьцангуйгаар өөрчлөгдөхийг .... гэнэ.
А.Механик хөдөлгөөн Б.Хурд В.Траектори Г.Зам
4.Үл хөдлөх эргэвч хүчийг ....
А.2 дахин хождог Б.хожихгүй В.алддаг Г.Аль нь ч биш
5.Хурдыг илэрхийлэх томьёог бичнэ үү?
А.υ=S/t Б.P=F/S В. ρ=m/V Г.Аль нь ч биш
6.1Па нэгжийн дэлгэрэнгүйгээр юуг илэрхийлэх вэ?
А.1H/м Б. 1H*м В. 1 H/м^2 Г. 1H*м2
7.Биеийн зүгээс тулгууртаа үйлчлэх хүчийг ..... гэнэ.
А.Жингүйдэл Б.Биеийн жин В.Хүндийн хүч
8.Физикт хүчийг түүний мөрөөр үржүүлсэн үржвэрийг .... гэнэ.
А.Гравитацийн хүч Б.Үрэлтийн хүч В.Хүчний момент
9.3000Ж = ……. кЖ
А.3кЖ Б.0,3кЖ В.3*106кЖ Г.30кЖ
10.Хутгыг ирлэдгийн учир юу вэ?
А.Даралтыг багасгахын тулд Б.Даралтыг ихэсгэхийн тулд В.Хурц иртэй болгохын тулд
11.Хөдөлгөөнгүй бэхэлсэн тэнхлэгт тойрон эргэх эргэвчийг .... гэнэ.
А.Хөдлөх эргэвч Б.Шаантаг В.Үл хөдлөх эргэвч
12.Аль нь даралтын нэгж вэ?
А. H/m^2 Б.H/〖сm〗^2 В. H/m^3 Г. H/м
13.Хий даралтыг зүг бүхэндээ.....................дамжуулна.
А.ижил Б.өөр өөр В.жигд биш
14. Тоосгыг элсэн дээр босоо байрлуулбал түүнд учруулах даралт ямар байх вэ?
А.их Б. бага В. жигд
15.Хүснэгтийн дутууг гүйцээ
F ,хүндийн хүч m ,масс g
350Н ? 10 Н/Кг
16.Хүчийг хэмжих багаж аль нь вэ?
А.Динанометр Б.Шугам В.Дэнс Г.Термометр
17.72км/ц -ийг м/с -д шилжүүл.
А. 10м/с Б. 20 м/с В. 15м/с Г. 5м/с
18.Биед хүч үйлчилж байгааг ..... дүрсэлж болдог.
А.Хэрчмээр Б.Шулуунаар В.Сумтай хэрчмээр
19.Аль нь чадлын томъёо вэ?
А.N=A*t Б.N=t/A В.N=A/t
20.Дараах тэмдэглэгээ зөв үү. F=100H
А.Зөв Б.Буруу В.Мэдэхгүй
21.Оноож бич.
1.Чадал а.Паскаль
2.Ажил б.Ньютон
3.Масс в.Жоуль
4.Хүч г.Ватт
5.Даралт д.Килограмм
22.Ямар төлөвт диффузийн үзэгдэл явагдах вэ?
А.Зөвхөн хий Б. Зөвхөн шингэн В. Зөвхөн хатуу Г.Хий ,шингэн ,хатуу
23.Хүчний хэмжээ ба чиглэлийг өөрчлөх хэрэгслийг ..... гэнэ.
24. 10 м/с -ийг утгачилж уншвал юу гэсэн үг вэ?
А.Бие 10с-д 10м зам туулна
Б. Бие 1с-д 10м зам туулна
В. Бие 1м замыг 10с-д зам туулна
25.Биеийн хурд нь ..... өөрчлөгдөнө
А.Биед өөр бие үйлчилж байхад
Б. Биед өөр бие үйлчлэхгүй үед
В. Биед өөр бие үйлчилсний дараа
26.50гр масстай биеийн жинг ол.
А.5Н Б.0,05Н В.0,5Н Г.50Н
27.Хүч үйлчилсний улмаас биеийн ..... өөрчлөгдөхийг деформаци гэнэ.
28.Үрэлт хэр их байгааг .... гэсэн физик хэмжигдэхүүнээр илэрхийлнэ.
30. Хурд-хугацааны график ашиглан 3 минутад явсан замыг ол.
Органик хими сэдвээр 11-р ангийн Байгалийн ухааны хичээлийн шалгалт
1.Одоогоор мэдэгдэж байгаа органик бодисын тоо хэд хүрч байна вэ?
А.15 сая Б.3 тэрбум В.500 мянга Г.30 мянга
2.Халсан нүүрс-устөрөгчдийн ерөнхий томьёог заана уу?
А.CnH2n-2 Б.CnH2n В.CnH2n+2 Г.CnHn
3.Ханасан нүүрс-устөрөгчдийг шатаахад ямар бодис үүсэх вэ?
А.CO2 ; H2 Б. CO2 ; H2O В. CO ; H2O Г. CO2
4.Доорх ерөнхий томьёонуудаас аль нь ацетилений болон диений нүүрс-устөрөгчдөд тохирох вэ?
А.CnH2n-2 Б.CnH2n В.CnH2n+2 Г.CnHn
5.Доорх нүүрс-устөрөгчдөөс ацетилений эгнээний гомолог гишүүнийг ол.
А.C5H12 Б.C5H10 В. C5H8 Г. C6H6
6.Аль нь нүүрс-устөрөгчид вэ?
А.C4H8 Б.C4H8O4 В.CO2 Г. C2H5OH
7.Нүүрс-устөрөгчдийн байгаль дахь эх булаг нь аль вэ?
А.Нүүрс Б.Хоол хүнс В.Үр тариа
8.Манай улсын коксжих нүүрсний томоохон орд аль вэ?
А.Налайх Б.Багануур В.Таван толгой Г.Адуунчулуун
9.Этилийн спиртийг юунаас гаргаж авдаг вэ?
А.Улаан буудай Б.Сахар В.Ус
10.Мазотаас өндөр температурын нөлөөгөөр бензиныг гарган авахыг ................ гэнэ. А.Крекинг Б.Коксжих В.Нэрэх
11.Спирт ямар функционал бүлгийг агуулдаг вэ?
А.Гидроксил Б.Карбонал В.Эфирийн
12. аль нь эгнээнд хамаарах вэ?
А.Алкан Б.Алкен В.Алкин
13.Пропений молекул томьёо аль нь вэ?
А.C3H6 Б.C5H12 В. C3H8 Г. C5H10
14. Нүүрс-устөрөгчдийг хэд ангилдаг вэ?
А.2 Б.3 В.4 Г.5 15.Органик хими юу судалдаг вэ?
А.Органик элементүүдийн шинж чанар Б.Нүүрс-устөрөгчид ба тэдгээрийн уламжлалт нэгдлүүдийн шинж чанар В.Амьд организмд явагдах бодисын солилцоо Г.Нефтийн бүтээгдэхүүнийн шинж чанар
1А 2В 3Б 4А 5В 6А 7А 8Б 9А 10Б 11Б 12А 13А 14Б 15Б
Бид та бүхэнд МУИС-аас эмхлэн гаргасан М.Ганбат, Д.Улам-Оргих ,Д.Эрдэнэбаяр нарын эмхтгэж ,Дэд проф. Б.Жадамбаа ,Дэд проф. Б.Бурмаа нарын хянан тохиолдуулсан, бидний нэрлэж заншсанаар "Цагаан ном"-ны бодлогын бодолтоос толилуулж байхаар боллоо.Ингээд бид бодолтыг хийж байгаа бөгөөд хамгийн найдвартай бодсон гэж бодсон бодлогынхоо бодолтыг толилуулж байхаар боллоо.
>7.45 Хийгээр дүүргэгдсэн савыг 2,5 см 2 огтлолын талбайтай бөглөөгөөр нягт бөглөжээ.Хэрэв бөглөөг тогтоох FYP=12,5Н бол хийг ямар температуртай болтол халаавал бөглөө мулт үсрэх вэ?Сав дахь хийн анхны даралт гадныхтай адилхан 1атм ба температур нь -30С байв.
Бодолт:
Энэхүү бодлого нь изохор процесс бөгөөд эзэлхүүн тогтмол байна. Шарлийн хууль ёсоор
Өгсөн нь:
S = 2,5m2
FYP = 12,5H
Pa = 1aтм = 105Па (
T1 = -3oC
V = const
P~T
T = 273o+to=273о-3oC=270oK
YP / S = 12,5H /2,5 *10-4Па = 15*104Па
T2 = (Pa +
Бодлогын хариу Т = 405К
Нарны аймаг нь Нар, түүнийг татах хүчнийх нь улмаас тойрон эргэх найман гариг, 5 тогтоогдсон одой гариг (Дэлхийн ван, Церера, Макемаке, Эрида, Хаумеа), тэдгээрийн дагуулууд, маш олон тооны жижиг биетүүдийг багтаасан систем юм.
http://www.miniih.com/astronomy/admin/?go=newposts Үүсэл хөгжил
Нарны аймаг 4.6 тэрбум жилийн өмнө молекул, тоосонцрын аварга үүл дотоод таталцлынхаа хүчээр (гравитацын хүч) агшсаны үр дүнд бүрэлдсэн байна. Энэхүү үүл нь хэдэн гэрлийн жилийн хэмжээтэй байсан ба нэг биш хэд хэдэн одыг төрүүлсэн байж болзошгүй [1].
Уг үүлнээс манай Нарны аймаг үүссэн нарны мананцар [2] хэмээх тэр хэсэг агшихад өнцгөн момент хадгалагдсанаар эргэлт нь түргэссэн байна. Массын дийлэнх нь бөөгнөрсөн төв хэсгийн температур эрс нэмэгдэж, түүнийг тойрон эргэж буй хавтан хэлбэрт тоосонцрынхоос илүү өндөр температуртай болсоор байв. [1] Ийнхүү агшин буй манацар нь эргэлтийнхээ явцад хавтгай хэлбэртэй болж, 200 AU[1] [3][4] орчим диаметр бүхий гараг хөврөлийн хавтгай үүсгэж, төвдөө нэн халуун бөгөөд өндөр нягттай одны хөврөл үүсгэсэн байна. [5][6] Энэ шатанд Нар T Tauri ангиллын од байсан гэж үздэг. T Tauri ангиллын оддыг ажиглахад 0.001–0.1 нарны масс бүхий гараг хөврөлийн үүлэнцрээр хүрээлэгдсэн нь олонтаа ажиглагддаг бөгөөд мананцрын массын дийлэнх хэсэг одондоо төвлөрсөн байдаг. [7] Энэхүү дугуй хавтан манацар дахь тодорхой цэгүүдэд массын төвлөрөл үүссэнээр гарагууд бүрэлдсэн байна. [8] Одны хөврөлийн төв дэх ус төрөгчийн даралт хэлбэрэлтгүй нэмэгдсээр 50 сая жилийн дотор халуун цөмийн урвал эхлэх нөхцөл бүрджээ. [9]
Тийнхүү температур, урвалын хурд, даралт, нягт нэмэгдсээр дулааны энерги таталцлын хүчний тэнцвэрт байдал тогтжээ. Энэ шатанд Нар гол цувааны одны бүх шинжийг олсон билээ. [10]
Нар
Нар бол од юм. Нар болон түүнийг тойрон эргэх гаригууд нь мананцрын бөөгнөрөлөөс үүссэн. Гэвч энэ мананцар нь Их дэлбэрэлтийн үе шиг зөвхөн устөрөгч болон гелигээс тогтоогүй юм. Тэднээс өөр олон элемент байсан юм. Эдгээр хүнд элементүүд нь Их дэлбэрэлтээс хойш Нар бий болж эхлэх хүртэлх ойролцоогоор 10 тэрбум жилийн туршид үүссэн анхны оддоос үүсчээ. Эдгээр одод сөнөхдөө өөрийн агуулж байгаа бодисын ихэнх хэсгийг сансарт цацдаг. Ингээд эхлээд устөрөгч, бага хэмжээний гели агуулсан оддын хоорондох орон зай хүнд элементээр баяжжээ. Гэвч устөрөгч, гелигээс бусад элементүүд 2%-д ч хүрэхээргүй бага байлаа. Үүний дараа шинээр үүссэн одод эдгээр элементийг агуулсан хийнээс тогтсон тул гариг,дагуул, сүүлт оддыг үүсгэх түүхий эдийг агуулж байдаг. Энэ байдал цааш үргэлжлэхэд оддын хоорондох зай хүнд элементээр баяжиж эхэлдэг. Манай нарны аймаг ч бас гариг үүсэхэд хэрэгцээтэй бодис бүхий мананцраас бий болсон юм. Өөрөөр хэлбэл манай Нарны аймаг, өмнө үүсээд сөнөсөн одноос үүссэн юм.
Гаригууд
Нарны аймаг найман гаригтай. Эдгээрийг хөрстэй болон хийн гэж хоёр бүлэгт хуваадаг.
Хөрстэй гариг
Хөрстэй гаригт Буд, Сугар, Дэлхий, Ангараг багтдаг. Эдгээр гаригууд хатуу, чулуурхаг гадаргуутай тул хөрст гариг гэдэг.
Хийн гариг
Хийн гариг болох Бархасвадь, Санчир, Далайн ван, Тэнгэрийн ван нь их хэмжээний хийнээс тогтдог бөгөөд жижиг, хатуу цөмтэй байдаг.
Дагуулууд
Аварга том гаригууд анх нягтрахдаа маш халуун байдаг. Иймээс одоогийн хэмжээтэй нь харьцуулахад илүү том байдаг байсан. Гариг үүсэх явцын төгсгөлд гаригийг бий болгосон хий, тоосонцруудын үлдэгдэл гаригийг тойрон эргэлдсээр байдаг. Цаг хугацаа өнгөрөхөд хийн ихэнх хэсгийг гариг залгиж эсвэл сансарт таран замхардаг. Үлдсэн хий, тоос нь нэг дор цугларч дагуулуудыг бий болгоно.
Дагуулуудын ихэнх нь дээр өгүүлсэн маягаар бий болсон гэж үздэг ч зарим нь гариг бий болсны дараа гаднаас нэгдсэн нь ч бий. Энэ дагуулуудын тойрог зам нь маш нягт элипс хэлбэртэй бөгөөд бусад дагуултай харьцуулахад өөр байдаг. Үүнд Поебе, Тритон болон хэд хэдэн бяцхан дагуулууд багтдаг. Ангараг гаригийн дагуул Побос, Деймосыг гариг үүссэний дараа нэгдсэн гэж үздэг.
Хөрст гаригуудын дагуулууд бүгдээрээ нэг бол гариг бий болсны дараа нэгдсэн эсвэл мөргөлдсөнөөс болж үүссэн байна. Энэ нь аварга том хийн гаригуудын эргэн тойронд л дагуул үүсдэг гэсэн таамаглалыг нотолж байгаа юм.
Бага гариг
Бага гаригууд хөрст болон хийн гаригуудын хоорондох Бага гаригийн бүсэд оршдог. Энэ бүсэд гариг болж нэгдэхүйц том хэмжээний сансрын биет байдаггүй. Эдний нийт масс нь Сарныхаас ч бага юм.
Нарны аймгийн гаригуудын хоорондох зайг авч үзвэл Нарнаас холдох тусам тодорхой дараалалтай байгааг ажиглаж болно. Гариг бүрийн тойрог зам нь өмнөхөөсөө 75%-иар илүү өргөн байдаг. Үүнээс харахад Бага гаригийн бүс оронд мөн гариг байх ёстой мэт. Гэхдээ тодорхой баталгаа байхгүй. Харин зарим нэг гариг судлаач эрдэмтэдийн үзэж байгаагаар урьд нь энд нэг гариг үүсч байгаад Бархасвадь гаригийн хүчтэй татах хүчинд автан хэдэн хэсэг болж таржээ. Мөн энд гариганцрууд нэг дор бөөгнөрөөгүй тул ямар нэг гариг үүсээгүй гэж үздэг.
Сүүлт од
Дэлхий вангийн цаад талд гараг үүссэний дараа үлдсэн бодисоос тогтсон нэгэн бүс байдаг. Энэ бүсэд тус бүр нь 1 км буюу үүнээс илүү диаметртэй, 200 сая сансрын биет байгааг тооцоолон гаргажээ. Кюперийн бүс гэж нэрлэсэн энэ бүсэд Дэлхий ван, түүний дагуул Чарон ч ордог. Мөн Далай вангийн дагуул Тритон ч энэ бүсийн гишүүн юм. Эдгээр дагуулууд уг бүсийн хамгийн том хэмжээтэй нь ажээ.
Сүүлт одууд тойрог замаасаа гарч Нарны аймаг руу чиглэх нь уг сүүлт одод хоорондоо мөргөлдөн тогтворгүй байдал үүсгэснээс болдог. Богино хугацааны сүүлт одууд (ойролцоогоор 100 жилд нэг удаа) ихэнхдээ Кюперийн бүсээс ирдэг. Харин урт хугацааны давтамжтай ирдэг сүүлт одууд өөр бүсээс ирдэг гэж таамаглаж байна. 1950 онд одон орон судлаач Жан Хендрик Оорт энэ талаар нэгэн таамаглал дэвшүүлжээ. Түүний таамаглалын дагуу эдгээр сүүлт одууд Нарны системийг бүхэлд нь бүрхсэн нэг бүсээс ирдэг ажээ. Оортын үүл гэж нэрлэсэн энэ бүс бидэнд харагддагүй боловч урт хугацааны давтамжтай ирдэг сүүлт одууд энэ бүсийн талаар мэдээлэл авчирдаг.
Оортын үүл бий болсон явцыг дараах маягаар тайлбарладаг. Бархасвадь зэрэг аварга том гаригууд дэргэдүүр нь өнгөрөхийг завдсан гариганцруудыг хүч султай тойрог замд оруулан тогтоон барьдаг. Заримдаа эдгээр биетүүд Нарны татах хүчнээс мултран сансар руу ахиж эргэж ирэхгүйгээр оддог. Харин ихэнх нь Нарны татах хүчнээс салж чадалгүй хүч султай тойрог замаар тойрон эргэлдсээр байдаг. Нарнаас хол байдаг мөн, хурд багатай тул ихэнхдээ Оортын үүлэнд байрлацгаана. Оортын үүлийг тойруулан тойрог зурахад гадиус буюу Нар хүртэлх урт нь нэг гэрлийн жил байдаг. Үүнээс цааш Нарны аймгийн хил төгсч, оддын орчин эхэлдэг гэж хэлж болно.
| Нарны аймаг | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||
| Мөн үзэх: Одон орны биетүүд · Нарны аймгийн биетүүд | ||||||||
Нарны аймаг нь Нар, түүнийг татах хүчнийх нь улмаас тойрон эргэх найман гариг, 5 тогтоогдсон одой гариг (Дэлхийн ван, Церера, Макемаке, Эрида, Хаумеа), тэдгээрийн дагуулууд, маш олон тооны жижиг биетүүдийг багтаасан систем юм.
http://www.miniih.com/astronomy/admin/?go=newposts Үүсэл хөгжил
Нарны аймаг 4.6 тэрбум жилийн өмнө молекул, тоосонцрын аварга үүл дотоод таталцлынхаа хүчээр (гравитацын хүч) агшсаны үр дүнд бүрэлдсэн байна. Энэхүү үүл нь хэдэн гэрлийн жилийн хэмжээтэй байсан ба нэг биш хэд хэдэн одыг төрүүлсэн байж болзошгүй [1].
Уг үүлнээс манай Нарны аймаг үүссэн нарны мананцар [2] хэмээх тэр хэсэг агшихад өнцгөн момент хадгалагдсанаар эргэлт нь түргэссэн байна. Массын дийлэнх нь бөөгнөрсөн төв хэсгийн температур эрс нэмэгдэж, түүнийг тойрон эргэж буй хавтан хэлбэрт тоосонцрынхоос илүү өндөр температуртай болсоор байв. [1] Ийнхүү агшин буй манацар нь эргэлтийнхээ явцад хавтгай хэлбэртэй болж, 200 AU[1] [3][4] орчим диаметр бүхий гараг хөврөлийн хавтгай үүсгэж, төвдөө нэн халуун бөгөөд өндөр нягттай одны хөврөл үүсгэсэн байна. [5][6] Энэ шатанд Нар T Tauri ангиллын од байсан гэж үздэг. T Tauri ангиллын оддыг ажиглахад 0.001–0.1 нарны масс бүхий гараг хөврөлийн үүлэнцрээр хүрээлэгдсэн нь олонтаа ажиглагддаг бөгөөд мананцрын массын дийлэнх хэсэг одондоо төвлөрсөн байдаг. [7] Энэхүү дугуй хавтан манацар дахь тодорхой цэгүүдэд массын төвлөрөл үүссэнээр гарагууд бүрэлдсэн байна. [8] Одны хөврөлийн төв дэх ус төрөгчийн даралт хэлбэрэлтгүй нэмэгдсээр 50 сая жилийн дотор халуун цөмийн урвал эхлэх нөхцөл бүрджээ. [9]
Тийнхүү температур, урвалын хурд, даралт, нягт нэмэгдсээр дулааны энерги таталцлын хүчний тэнцвэрт байдал тогтжээ. Энэ шатанд Нар гол цувааны одны бүх шинжийг олсон билээ. [10]
Нар
Нар бол од юм. Нар болон түүнийг тойрон эргэх гаригууд нь мананцрын бөөгнөрөлөөс үүссэн. Гэвч энэ мананцар нь Их дэлбэрэлтийн үе шиг зөвхөн устөрөгч болон гелигээс тогтоогүй юм. Тэднээс өөр олон элемент байсан юм. Эдгээр хүнд элементүүд нь Их дэлбэрэлтээс хойш Нар бий болж эхлэх хүртэлх ойролцоогоор 10 тэрбум жилийн туршид үүссэн анхны оддоос үүсчээ. Эдгээр одод сөнөхдөө өөрийн агуулж байгаа бодисын ихэнх хэсгийг сансарт цацдаг. Ингээд эхлээд устөрөгч, бага хэмжээний гели агуулсан оддын хоорондох орон зай хүнд элементээр баяжжээ. Гэвч устөрөгч, гелигээс бусад элементүүд 2%-д ч хүрэхээргүй бага байлаа. Үүний дараа шинээр үүссэн одод эдгээр элементийг агуулсан хийнээс тогтсон тул гариг,дагуул, сүүлт оддыг үүсгэх түүхий эдийг агуулж байдаг. Энэ байдал цааш үргэлжлэхэд оддын хоорондох зай хүнд элементээр баяжиж эхэлдэг. Манай нарны аймаг ч бас гариг үүсэхэд хэрэгцээтэй бодис бүхий мананцраас бий болсон юм. Өөрөөр хэлбэл манай Нарны аймаг, өмнө үүсээд сөнөсөн одноос үүссэн юм.
Гаригууд
Нарны аймаг найман гаригтай. Эдгээрийг хөрстэй болон хийн гэж хоёр бүлэгт хуваадаг.
Хөрстэй гариг
Хөрстэй гаригт Буд, Сугар, Дэлхий, Ангараг багтдаг. Эдгээр гаригууд хатуу, чулуурхаг гадаргуутай тул хөрст гариг гэдэг.
Хийн гариг
Хийн гариг болох Бархасвадь, Санчир, Далайн ван, Тэнгэрийн ван нь их хэмжээний хийнээс тогтдог бөгөөд жижиг, хатуу цөмтэй байдаг.
Дагуулууд
Аварга том гаригууд анх нягтрахдаа маш халуун байдаг. Иймээс одоогийн хэмжээтэй нь харьцуулахад илүү том байдаг байсан. Гариг үүсэх явцын төгсгөлд гаригийг бий болгосон хий, тоосонцруудын үлдэгдэл гаригийг тойрон эргэлдсээр байдаг. Цаг хугацаа өнгөрөхөд хийн ихэнх хэсгийг гариг залгиж эсвэл сансарт таран замхардаг. Үлдсэн хий, тоос нь нэг дор цугларч дагуулуудыг бий болгоно.
Дагуулуудын ихэнх нь дээр өгүүлсэн маягаар бий болсон гэж үздэг ч зарим нь гариг бий болсны дараа гаднаас нэгдсэн нь ч бий. Энэ дагуулуудын тойрог зам нь маш нягт элипс хэлбэртэй бөгөөд бусад дагуултай харьцуулахад өөр байдаг. Үүнд Поебе, Тритон болон хэд хэдэн бяцхан дагуулууд багтдаг. Ангараг гаригийн дагуул Побос, Деймосыг гариг үүссэний дараа нэгдсэн гэж үздэг.
Хөрст гаригуудын дагуулууд бүгдээрээ нэг бол гариг бий болсны дараа нэгдсэн эсвэл мөргөлдсөнөөс болж үүссэн байна. Энэ нь аварга том хийн гаригуудын эргэн тойронд л дагуул үүсдэг гэсэн таамаглалыг нотолж байгаа юм.
Бага гариг
Бага гаригууд хөрст болон хийн гаригуудын хоорондох Бага гаригийн бүсэд оршдог. Энэ бүсэд гариг болж нэгдэхүйц том хэмжээний сансрын биет байдаггүй. Эдний нийт масс нь Сарныхаас ч бага юм.
Нарны аймгийн гаригуудын хоорондох зайг авч үзвэл Нарнаас холдох тусам тодорхой дараалалтай байгааг ажиглаж болно. Гариг бүрийн тойрог зам нь өмнөхөөсөө 75%-иар илүү өргөн байдаг. Үүнээс харахад Бага гаригийн бүс оронд мөн гариг байх ёстой мэт. Гэхдээ тодорхой баталгаа байхгүй. Харин зарим нэг гариг судлаач эрдэмтэдийн үзэж байгаагаар урьд нь энд нэг гариг үүсч байгаад Бархасвадь гаригийн хүчтэй татах хүчинд автан хэдэн хэсэг болж таржээ. Мөн энд гариганцрууд нэг дор бөөгнөрөөгүй тул ямар нэг гариг үүсээгүй гэж үздэг.
Сүүлт од
Дэлхий вангийн цаад талд гараг үүссэний дараа үлдсэн бодисоос тогтсон нэгэн бүс байдаг. Энэ бүсэд тус бүр нь 1 км буюу үүнээс илүү диаметртэй, 200 сая сансрын биет байгааг тооцоолон гаргажээ. Кюперийн бүс гэж нэрлэсэн энэ бүсэд Дэлхий ван, түүний дагуул Чарон ч ордог. Мөн Далай вангийн дагуул Тритон ч энэ бүсийн гишүүн юм. Эдгээр дагуулууд уг бүсийн хамгийн том хэмжээтэй нь ажээ.
Сүүлт одууд тойрог замаасаа гарч Нарны аймаг руу чиглэх нь уг сүүлт одод хоорондоо мөргөлдөн тогтворгүй байдал үүсгэснээс болдог. Богино хугацааны сүүлт одууд (ойролцоогоор 100 жилд нэг удаа) ихэнхдээ Кюперийн бүсээс ирдэг. Харин урт хугацааны давтамжтай ирдэг сүүлт одууд өөр бүсээс ирдэг гэж таамаглаж байна. 1950 онд одон орон судлаач Жан Хендрик Оорт энэ талаар нэгэн таамаглал дэвшүүлжээ. Түүний таамаглалын дагуу эдгээр сүүлт одууд Нарны системийг бүхэлд нь бүрхсэн нэг бүсээс ирдэг ажээ. Оортын үүл гэж нэрлэсэн энэ бүс бидэнд харагддагүй боловч урт хугацааны давтамжтай ирдэг сүүлт одууд энэ бүсийн талаар мэдээлэл авчирдаг.
Оортын үүл бий болсон явцыг дараах маягаар тайлбарладаг. Бархасвадь зэрэг аварга том гаригууд дэргэдүүр нь өнгөрөхийг завдсан гариганцруудыг хүч султай тойрог замд оруулан тогтоон барьдаг. Заримдаа эдгээр биетүүд Нарны татах хүчнээс мултран сансар руу ахиж эргэж ирэхгүйгээр оддог. Харин ихэнх нь Нарны татах хүчнээс салж чадалгүй хүч султай тойрог замаар тойрон эргэлдсээр байдаг. Нарнаас хол байдаг мөн, хурд багатай тул ихэнхдээ Оортын үүлэнд байрлацгаана. Оортын үүлийг тойруулан тойрог зурахад гадиус буюу Нар хүртэлх урт нь нэг гэрлийн жил байдаг. Үүнээс цааш Нарны аймгийн хил төгсч, оддын орчин эхэлдэг гэж хэлж болно.
| Нарны аймаг | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||
| Мөн үзэх: Одон орны биетүүд · Нарны аймгийн биетүүд | ||||||||
Хаббл сансрын дуран авайгаар авсан зураг
Макемаке, албан ёсоор (136472) Макемаке нь нарны аймгийн гурав дахь том одой гариг, кюперийн бүс дахь хамгийн том кубеванонуудын нэг юм. [b] Диаметр нь дэлхийн вангийн дөрөвний гуравтай тэнцэнэ.[7] Кюперийн бүс дахь зүйлүүдээс Макемаке нь дагуулгүй гэдгээрээ онцлог. Дундаж температур нь маш бага (30 K, −243.2 °C) тул гадарга дээр нь метан, этан, азотын мөсүүд байдаг. [8]
2005 оны 3 сард
Майкл Брауныахласан багын нээсэн Макемакед анх
2005 FY9нэр өгсөн ба дараа нь 136472 бага гаригийн дугаар өгчээ. 2005 оны 7 сарын 29-нд нээснийгээ зарлагдсан. Тухайн одой гариг нь Рапануй бурхны нэрээр нэрлэгдсэн. 2008 оны 6 сарын 11-нд
Олон Улсын Одон Орны ХолбооМакемакег
плутойдын(Тэнгэрийн вангаас цааш орших одой гаригууд буюу
Дэлхийн ван,
Хаумеа,
Эрида) зэрэглэлд оруулж болох зүйлсийн жагсаалтанд оруулжээ. 2008 оны 7 сард Макемакег албан ёсоор плутойдын зэрэглэлд багтаасан байнa.
| Нээлт | |
|---|---|
| Нээсэн хүн | Майкл Браун, Чадвик Трухилло, Дэйвид Рабиновиц |
| Нээсэн огноо | 2005 оны 3 сарын 31 |
| Нэршил | |
| БГТ нэршил | (136472) Makemake |
| Өөр нэр | 2005 FY9 |
| Бага гаригийн ангилал | одой гариг, плутойд, TNO (кубевано)[1] |
| Эрин 1955 оны 1 сарын 28 (юлианы өдөр 2 435 135.5) | |
| Апоцентр | 7,939.7 Гм (53.074 а.н.) |
| Перицентр | 5,760.8 Гм (38.509 а.н.) |
| Их хагас тэнхлэг | 6,850.3 Гм (45.791 а.н.) |
| Эксентриситет | 0.159 |
| Орбитийн үе | 113,183 өдөр (309.88 юлианы жил) |
| Дундаж орбитийн хурд | 4.419 км/с |
| Дундаж гажилт | 85.13° |
| Хазайлт | 28.96° |
| Өгсөгч уулзварын уртраг | 79.382° |
| Перицентрийн аргумент | 298.41° |
| Физик шинж чанар | |
| Хэмжээсүүд | 1,300–1,900 км |
| Дундаж радиус | 750+200−100 km[4] |
| Гадаргын талбай | ~7,000,000 км² |
| Эзлэхүүн | ~1.8X109 км³ |
| Масс | ~4X1021 кг |
| Дундаж нягтшил | ~2 g/см³ (таамаг) |
| Экваторын гадаргын гравитацын хүч | ~0.47 м/с² |
| Сансрын хоёрдугаар хурд | ~0.84 км/с |
| Экватор дахь эргэх үе | тодорхойгүй |
| Тэнхлэгийн хазайлт | тодорхойгүй |
| Албедо | 78.2+10.3−8.6 (геом.)[4] |
| Температур | 30–35 K [d](ижил албедог хэрэглэж тооцож буй) |
| Үзэгдэх гэрэлтэлт | 16.7 (сөрөг)[5][6] |
| Абсолют гэрэлтэлт (H) | -0.48[3] |
